Oryginalny styl Boutsa cechują pełne rezerwy postaci o wydłużonych sylwetkach i klimat niezwykłej ciszy, pobożnego skupienia.
Kontynuując nurt realistyczny prymitywistów flamandzkich, Dirk Bouts wydaje się poszukiwać sposobu wyrażenia na płótnie wewnętrznych uczuć wiernych skonfrontowanych z Najwyższą Tajemnicą.
Ołtarz Eucharystii, część środkowa: Ostatnia Wieczerza
(1464-1468) Sint-Pieterskerk, Lowanium.
Ołtarz Eucharystii (Ołtarz Ostatniej Wieczerzy) Dirka Boutsa należy do najwspanialszych osiągnięć malarstwa flamandzkiego. Składa się na to wiele przyczyn. Malarz, korzystając z wnikliwych porad teologów uniwersytetu w Lowanium, wprowadza tu innowację bezprecedensową w dotychczasowej ikonografii: zamiast przedstawić zaparcie się Piotra lub zdradę Judasza, jako temat obiera moment konsekracji chleba, czyli sam akt ustanowienia sakramentu Eucharystii. Podejmując tę decyzję, rezygnuje z wszelkiego napięcia dramatycznego w obrazie, który istotnie uderza obserwatora swoim spokojem. Gesty ukazane są w zawieszeniu, spojrzenia wyrażają pobożne skupienie - czas jakby się zatrzymał w tej uroczystej chwili. W typowej dla Boutsa manierze figury pozostają dość usztywnione, lecz piękne twarze postaci są bardzo zindywidualizowane. Osoby Judasza i jeszcze jednego apostoła artysta rozmieszcza na pierwszym planie tak, by podkreślić wagę aktu Chrystusa.
Mieszczańskie wnętrze, w jakim Bouts sytuuje Ostatnią Wieczerzę, nadaje obecności zbawiciela wydźwięk szczególnie ludzki. Do atmosfery tej przyczynia się również wprowadzenie postaci współczesnych artyście. Dwaj mężczyźni przyglądający się przez okienko kredensowe, trzeci, stojący za plecami Chrystusa i czwarty, trzymający się na uboczu po prawej stronie, identyfikowani są z członkami bractwa Najświętszego Sakramentu, którzy podpisali z malarzem umowę o dzieło. Przedstawieni jako służba, stanowią łącznik między światem biblijnym a epoką twórcy. Podobnie też chleb w postaci hostii oraz charakterystyczna forma kielicha, jednoznacznie ewokują XV-wieczne realia nabożeństwa eucharystycznego.
Jeszcze jedną ważną innowacją Boutsa w tym obrazie jest bardzo rygorystyczne zastosowanie reguł perspektywy. Miał on co prawda poprzedników w osobach Jana van Eycka i Rogiera van der Weydena, ale malarze ci rzadko wykazywali się podobną skrupulatnością. W Ostatniej Wieczerzy przez dwa boczne okna sali widać fragmenty zabudowy miejskiej. Korytarz i otwarte drzwi usytuowane w głębi po prawej stronie wiodą do ogrodu malowanego w pastelowej, błękitno-różowej tonacji. Przedłużenie przestrzeni wnętrza w plenerze, trapezoidalny kształt stołu przykrytego obrusem, zbieżność linii perspektywicznych ponad głową Chrystusa i krzyżowanie się przekątnych na Jego piersi, wewnętrzny rytm, mistrzowskie opracowanie niuansów barw i światła padającego aż z czterech różnych źródeł, wszystko to nadaje kompozycji wyjątkową harmonię i jedność.
"Z racji swych rozmiarów, znaczenia ikonograficznego
oraz charakteru treści religijnej,
Ostatnia Wieczerza stanowi opus majus Boutsa.
Dzieło to jest owocem symbiozy myśli teologicznej
i talentu artystycznego."
MAURITS SMEYERS
źródło:
WIELCY MALARZE, ICH ŻYCIE, INSPIRACJE I DZIEŁO.
Wydawca: Eaglemoss Polska
